آزمایشهای غربالگری ارزش پزشکی دارند؟
امروزه آزمایشهای پزشکی برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها تنوع زیادی پیدا کرده و به تجارت بزرگی تبدیل شده است.
اما کدامیک از این آزمایشها مفیدند و جنبه‌های منفی آنها چیست؟
(آزمایشهای غربالگری آزمایش‌هایی هستند که برای تشخیص زودهنگام بیماری‌ها انجام می‌شوند.)
دکترمایکل موزلی از انگلستان برای پاسخ دادن به سوال، علاوه بر بررسی شواهد علمی، شخصا تعداد زیادی از این آزمایشها را روی خود انجام داده است و نتایج این تحقیق بدین شرح می باشد:
بررسیهای وی از بیماری‌های قلبی شروع می‌شود چرا که امروزه این مشکل یکی ازمهمترین دلیل مرگ زودرس است و معمولا انسداد عروق کرونر چون طبیعتی غیرقابل پیش‌بینی دارند و در افرادی که سالم هستند و نارسایی قلبی ندارند می‌توانند سکته قلبی ایجاد کنند.به همین خاطر در انگلستان به آن لقب بیماری "شوهرکش" داده‌اند.
یکی از آزمایش های تشخیصی بررسی و سنجش میزان کلسترول خون می باشد و بعد از آن با به کارگیری نرم افزارکیوریسکپزشک خانواده قد، وزن و فشار خون بیمار را اندازه گیری و تمام این اطلاعات را وارد نرم افزار می کند و این نرم افزار احتمال حمله یا سکته قلبی در آینده را برای بیمار تخمین می زند.
در صورت وجود احتمال سکته قلبی برای اطمینان بیشتر سی‌تی‌اسکن قلب صورت می گیرد.
در این آزمایش بیمار در دستگاه سی تی اسکن دراز کشیده و به او ماده ای رنگی تزریق می‌کنند (همان که اصطلاحا عکس رنگی گفته می‌شود). تصاویری که این دستگاه از رگهای خون‌رسان به قلب (رگهای کورونر) می‌گیرد بسیار دقیق هستند و پزشکان با کمک آن می‌توانند انسداد ناکامل رگهای کورونر را ببینند.
این دستگاه در اساس برای تشخیص نارسایی‌های قلبی طراحی و ساخته شد ولی امروزه از آن برای بیماریابی استفاده می‌شود. پس از تصویربرداری، یک پزشک متخصص قلب نتایج آن را بررسی می کند.و البته همه این آزمایشها نمی‌تواند با قاطعیت احتمال وقوع حمله قلبی کشنده را تعیین کند و اگر چنین اتفاقی بیافتد یک پیشرفت خارق‌العاده در علم پزشکی خواهد بود.
دومین بیماری که بیش از موارد دیگر قربانی می‌گیرد سرطان است. اما درباره غربالگری (بیماریابی) سرطان اختلاف نظر وجود دارد و منتقدان می‌گویند که ضررشان بیشتر از فواید آنهاست.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان این آزمایشها در برنامه بهداشت کشوری گنجانده شده و مثلا بر اساس سن یا جنس انجام می‌شوند، مثل ماموگرافی برای سرطان پستان در زنان بالای پنجاه یا پاپ اسمیر برای سرطان دهانه رحم.
در ایران نیز برنامه‌های غربالگری مثلا برای فشار خون یا دیابت یا تست شنوایی وبینایی و کم‌کاری تیروئید در کودکان انجام می شود.
به تازگی در بسیاری از نقاط دنیا غربالگری برای چهار نوع سرطان پستان ،رحم ، پروستات روده شروع شده است.
آزمایش های مربوط به سرطان پستان در شبکه بهداشت عمومی برای تمام زنان بین ۵۰تا ۷۰سال توصیه می شود. یکی از پژوهش‌هایی که اخیرا در انگلستان انجام شده نشان داد که انجام این آزمایش سالانه جان ۱۴۰۰نفر را نجات می دهد.
اما دکتر رابین ویلسون رییس هیئت مشورتی غربالگری سرطان پستان، معتقد است که اگرچه غربالگری سرطان پستان جان افراد زیادی را نجات داده است اما خطراتی نیز وجود دارد که زنان باید از فوائد و خطرات این آزمایش کاملا اطلاع داشته باشند و یک تصمیم آگاهانه بگیرند.
سرطان پروستات یکی دیگر از سرطانهایی است که غربالگری این بیماری نیز جزو موارد بسیار بحث‌برانگیز است. دلیل آن دقیق نبودن تست تشخیص آنتی ژن اختصاصی پروستات(PSA)است و متاسفانه درست مثل غربالگری سرطان پستان، نمی‌شود به یقین گفت که کدامیک از توده‌ها تهاجمی رشد خواهند و کدامیک نه.
به گفته پوهشگر این تحقیق در حال حاضر در انگلستان برنامه غربالگری ملی برای سرطان پروستات اجرا نمی‌شود اما اطلاعات لازم در اختیار افراد قرار می‌گیرد. در صورت تشخیص توده در پروستات، گزینه‌های مختلفی پیش روی فرد قرار دارد؛ جراحی و پرتو درمانی (که عوارضی مثل از دست دادن کنترل ادرار و یا ناتوانی جنسی دارد) و یا منتظر ماندن و زیر نظر گرفتن توده‌ها و معمولا پزشکان پس از تشخیص توده در پروستات به جای دخالت و جراحی معمولا ترجیح می‌دهند صبر کنند و ببینند که آیا این توده‌ها با سرعت رشد کرده و بدخیم هستند و یا در مجموع بی‌ضررند.
دکتر وینسنت گناناپراگاسام که یک برنامه پایش غده پروستات را در یکی از بیمارستانه های شهر کمبریج اداره می‌کند می‌گوید: "تحقیقاتی که چندی پیش در مورد مردان مبتلا به انواع سرطان پروستات انجام شد نشان داد که ضریب زنده ماندن این افراد ده سال پس از تشخیص بیماری بین آنهایی که جراحی کرده یا نکرده‌اند تفاوتی نداشته است. مهمترین نکته تحقیقات این بود که جراحی و روشهای رادیکال دیگر برای مردانی که با خطر ناچیز ابتلا به سرطان روبرو بودند هیچ فایده ای نداشت."
دکترمایکل موزلی محقق این بررسی می گوید: آزمایشی که تمام متخصصانی موافق انجام آن هستند و خود آنها نیز آن را انجام خواهند داد تست تشخیص سرطان روده است. این پیشرفته‌ترین آزمایش پزشکی نیست ولی می‌تواند جان بسیاری از بیماران را نجات دهد.
در حال حاضر آزمایش خون نهفته در مدفوع برای افراد ۶۰تا ۷۴سال هر دو سال انجام می‌شود و از دو سال پیش نیز در سطح محدود برای افراد بالای ۵۵سال سیگموئیدوسکوپی(flexible sigmoidoscopy)انجام می‌شود، یعنی نگاه کردن به داخل روده با استفاده از یک لوله منعطف دوربین‌دار.